Հրավերք կամ ինչպես միշտ

Ինչպես միշտ, ես փորձում եմ գրել կամ, ավելի ճշգրիտ, պատմել իմ առաջին պատմվածքը: Գինով կամ,  ավելի ճշգրիտ,  օղիոտ Գագիկ Սարոյանը պարտադրեց, և ոչ միայն ինձ, ստորագրել պատմվածք գրելու պարտավորագիրը,  ժամկետ նշանակեց ու սահմանեց մրցանակը` սև գառ կամ ոչխար,  որ ինքն է զոհաբերելու:

Իմ պատմվածքը լինելու է Գյունտեր Գրասսի ոճով, մեթոդով: Նրան չեմ կարդացել, բացի մի քանի բանաստեղծություններից` ռուսերենով, ու դիտել եմ ընդամենը «Մետաղյ աթմբուկ» ֆիլմը:

Մխիթարականն այն է, որ մյուս պատմվածք մոգոնողները ևս չեն կարդացել նրան, ու ո±վ կարող է պնդել,  թե ես չեմ օգտագործել Գրասսի պոետիկան:

Մինչ մասակիցներին ու նրանց հանձնարարությունները թվարկելը` պատմեմ, թե ինչպես ծնվեց այս հանճարեղ միտքը, ըստ Գագիկ Սարոյանի, Գագիկ Սարոյանի գլխում:

Հունիսի քսանմեկն էր, երեկոյան ութն անց կեսի կողմերը. կինս կարտոֆիլ էր տապակում, մայրս, ես ու դստրիկս նստած էինք սեղանի շուրջ: Հնչեց հեռախոսի զանգը.

- Գևորգ, Գագիկ Սարոյանն է,- շտապ, տեմպով մեր տուն ես գալիս, պոետներով հավաքված ենք:

- Լավ,- ասում եմ ու դնում ընկալուչը:

Կինս նորից վրդովվում է.

-Երեկ էլ գնացիր, այլևս չեմ կարող, տունը հյուրանոց ես դարձրել, ոչ մեկին չես ասում` ո'չ:

Թավան դնում է տակդիրին, աչքերը լցնում ու նոր թափով և պաթոսով սկսում բողոքի անարդյունք կրակահերթը:

            Մեկ օր առաջ բժշկենց տանն էինք. բլոտ էինք խմում, օղի և գարեջուր խաղում: Ես ու բժիշկը` գարուջուր և օղի, Սամվելը ու Գագիկը` օղի և գարեջուր: Սամվելը` Գագիկի ընկերը, ամուրի է, պատանի հասակում գրել է բանաստեղծություններ, Գագիկը, խմած ժամանակ, հիշում է տողեր և երբեմն արտասանում, բժիշկը բանաստեղծ է ու նույնպես ամուրի:

            Խաղի ընթացքում, որ ինչպես միշտ թաթախված է վիճաբանությունով, Գագիկը ու բժիշկը պայմանավորվեցին հաջորդ օրը հանդիպել Գրողների միությունում, որ գնան Գագիկենց` գազօճախը վերանորոգելու: Ես, ինչպես միշտ, կռահեցի, որ գազօճախը չի վերանորոգվելու: Միությունում նրանց միացել էին բանաստեղծներ Անդրանիկ Կարապետյանը և Արա Արթյանը, ճանապարհին`ամուրի Սամվելը:

            Քանի որ Հրանուշը` Գագիկի կինը, պարսկահայ է, ինձ հետ վերցրի Իրանում լույս տեսած բանաստեղծությունների ժողովածուն. թարգմանված հինգ հեղինակից մեկը ես եմ:

            Գագիկենց մեծ հյուրասենյակը ծխի մեջ էր: Ողջագուրվելու, պաչպչվելու ընթացքում զգացի, որ տղոնց  քեֆը արդեն տնկոզ է, նստեցի Անդրանիկի ու Սամվելի միջև:

            Հրանուշը օղու բաժակը, պատառաքաղը դնելով հարցրեց.

- Ափսե ուզո՞ւմ ես, թե մյուսների պես ընդհանուր ափսեից ես օգտվելու... Ես` ուզեցի:

Անդրանիկի հեռախոսից լսվում էր բանաստեղծ Միքայել Ժամհարյանի ձայնը: Գագիկը հայտարարեց, ինչպես միշտ անվճռաբեկ տոնով, թե Միքայել Ժամհարյանն այս տարածքի մեծ պոետն է` անտարակույս, Աշոտ Ավդալյանից հետո: Ոչ ոք, բացի բժշկից, Գագիկին, իհարկե, չցանկացավ առարկել. իմաստ չուներ:

            Ինձ համար Միքայելը հրաշալի Ասացող է: Ես, ինքնակամ, ժամերով կներսուզվեի նրա իմաստուն Խոսքի խորքերում:

            Երբ Հրանուշը ափսեն դրեց սեղանին, նրան տվեցի գիրքս ու խնդրեցի որոշ բաներ հայերեն թարգմանի: Տղաները գրքի կապակցությամբ շնորհավորեցին. Գագիկը, ինչպես միշտ, որպես աչքալուսանք, հետոյի համար օղի ուզեց. Արան քահ-քահ ծիծաղելով բացականչեց` . Անդրանիկն էլ գովեստներով երկար ու հանգամանալից սկսեց խմել կենացս: Անակնկալի եկած, ես մի փոքր անհարմար զգալով լսում էի և իրար հետևից ծխում:

            Հրանուշը հերթական սուրճը բերեց: Ես լցրեցի օղու բաժակները: Բժշկից բացի մյուսները քիչ էին խմում, իսկ բժիշկը, ինչպես միշտ, առանց կենացի` բաժակը անմիջապես դատարկում էր: Սամվել լուռ էր: Հրանուշը նստեց բազմոցի բազուկին ու սկսեց ուսումնասիրել գիրքը:

- Գևորգի բանաստեղծություններից կարդա, տեսնենք` ինչպես կհնչի պարսկերենով,- ասաց Գագիկը:

- Իսկ մենք կգուշակենք բանաստեղծությունը,- կատակեց Անդրանիկը:

Առաջին բանաստեղծությունը չափից դուրս զգլխիչ էր ու մեղեդային: Ես ինքնագոհ փքվեցի: Չգուշակեցինք: Պարզվեց` հեղինակը Խաչիկ Մանուկյանն է:

                Հետո Արան ու Գագիկը, մեկմեկու լրացնելով, դիպված պատմեցին Միքայել Ժամհարյանից.

            «Երկրաշարժից առաջ Արարատ Մկրտումյանը Լենինականի Գրքասերների միության նախագահն էր ու սովետմիության երևելի բանաստեղծներին հրավիրում էր քաղաք: Եկել են ուկրաինացի Իվան Դրաչը, բելառուս Մաքսիմ Տանկը, լիտվացի Էդուարդաս Մեժելայտիսը ու էստոն ոմն Ա-ն, որի անուն-ազգանունը տղաները լավ չէին հիշում: Նրանց լավ պատվել են ու տեսարժան վայրերով ման ածել: Ա-ի հետ հանդիպման առաջին օրը` խաշի օրը, թե հրաժեշտի վերջին օրը` քյալլի օրը, ռեստորանում Միքայելը, որ էստոներեն մի բառ անգամ չի իմացել, սկսել է կարդալ Ա-ի իր արած տողացի թարգմանությունները: Ա-ի բանաստեղծություններն ութ տողը չեն գերազանցում, իսկ Միքայելի արտասանածը պոեմ է հիշեցրել: Իրականում Միքայելն իր գործերից է հրամցրած լինում:

Էստոնին ուղեկցել են Ախուրյանի գեղատեսիլ հովտում գտնվող Մարմաշենի վանական համալիր: Գլխավոր եկեղեցին, որ կոչվում է Վահրամաշեն, ունի ստույգ տեղեկություն կառուցման ժամանակի մասին` վկայված Սամվել Անեցու կողմից` փորագրված բազմատող և գեղեցիկ արձանագրությամբ. «Սկիզբ շինուածոյ մեծանուն և վայելչաշեն զարմանակերտ և հոյակապ ուխտին Մարմարաշենոյ` ի քրիստոսասէր իշխանաց իշխանէ Վահրամայ. սկսեալ ի ՆԼԵ / 986 թ./ և աւարտեալ ի ՆԽԳ / 994 թ./...»:

Գետի ափին պահպանված կա նաև հեթանոսական ժամանակների սեպագիր մի հուշարձան: Ա-ն արձանագրությունը հասկանալու ու դարերի խորհուրդն ու շունչը զգալու համար սկսում է լեզվով շոշափել նշանները, իհարկե արդեն լավ հարբած»...

Հրանուշը սուրճ բերեց, ես, ինչպես միշտ, լցրեցի բաժակները, բժիշկը անմիջապես դատարկեց բաժակը ու բժշկական իր կնիքը դաջեց Գագիկի մայկային ու Արայի կրծքին: Սամվելը լռում էր:

Գագիկը, երեխայի պես հրճվելով, ասաց.

-  Այլևս ամահ եմ:

-  Ախպա'ր, ինձ ուրիշ կնիք պետք չէ,- հայտարարեց Արան ու ծոցագրպանից հանեց հերթական կուսկցությանն անդամագրվելու վկայությունը` այս անգամ կապույտ գույնով մի անդամատոմս:

Անդրանիկը թե` ինչո՞ւ հիմա հանդես չգանք նման նախաձեռնությամբ` հայտնի ինչ-որ մեկին հրավիրենք քաղաք:

-  Չինգիզ Այթմատովին,- սուրճի բաժակը անմիջապես դատարկելով ասաց բժիշկը:- Հայերիս շատ է սիրում:

-  Չի' գա, մահմեդականները չեն թողնի,- առարկեց Գագիկը:

-  Այդ դեպքում Մարկեսին,- գյուտ արածի պես հրճվեց Անդրանիկը:

-  Ծերուկը վատառողջ է,- ասաց Արան, վկայականը դրեց գրպանը և կանգնեց. ուզում էր գնալ զուգարան, Անդրանիկը հետ պահեց, չթողեց` ինքը գնաց:

Ես առաջարկեցի իմ տարբերակը` Վահե Գոդել:

-  Նախ` հայ է, հետո, ինչո՞ւ չէ, կթարգմանվենք ֆրանսերեն, մանավանդ, Գողթան երգերից մինչև չգիտեմ ում թարգմանել է: Կամ հրավիրելը որ հրավիրել է, կանչենք Գյունտեր Գրասսին. և' բանաստեղծ է, և' արձակագիր, և' նոբելյան դափնեկիր:

-  Ավելի լավ է ռուս գրողի հրավիրենք,- չհամաձայնեց Արան, նորից կանգնեց ու այս անգամ սկսեց փնտրել իր բանալիները:- Վասիլի Բելովը ընտիր տարբերակ է:

Ես տվեցի իմ բանալիները, իբր գտել եմ, Արան հանգստացած նստեց:

Հրանուշը, ինչպես միշտ, սուրճ բերեց, ես լցրեցի օղու բաժակները, բժիշկը անմիջապես դատարկեց բաժակը, ճոճվելով, հազիվ կանգնեց ու, չգիտեմ ինչու, պահանջեց իր գրքերը: Սամվելը լռում էր:

-  Հրաշալի, հանճարեղ բան եմ առաջարկում,- ոգևորված խոսեց Գագիկը,- ով ում թեկնածությունն առաջարկել էր` նրա ոճով, մեթոդով գրելու է պատմվածք: Մեր թերթում էլ կտպագրեմ, հետո չենք տրտնջա, որ Գյումրիում արձակ չկա: Սեղանից վերցրեց Անդրանիկի բանաստեղծությունների սևագիրը, մաքուր երեսին գրեց պարտավորագրի պայմանները ու հարցրեց.

-  Սերգե'յ, ո՞ւմ ես հրավիրում:

-  Չինգիզ Այթմատովին,- պատասխանեց բժիշկը, նստեց, բոլորին օղի լցրեց և իր բաժակը անմիջապես դատարկեց:

-  Դե, անվանդ դիմաց ստորագրի'ր: Անդրանի'կ, ո՞ւմ ես հրավիրում:

-  Գաբրել Գարսիա Մարկեսին:

-  Ստորագրի'ր, Գևո'րգ` ո՞ւմ:

-  Իսկ կարելի՞ է մահացածի հրավիրել, օրինակ, Հերման Հեսեին...

-  Իհարկե` ո'չ: Հո մենք ոգեհարցուկներ չե՞նք: Դու կանչում ես Գյունտեր Գրասսին: Ստորագրի'ր: Արա'` ո՞ւմ:

-  Վասիլի Բելով,- պատասխանեց Արան, ստորագրեց, կանգնեց ու սկսեց փնտրել բանալիները: Ես տվեցի Անդրանիկի ավտոմեքենայի բանալիները: Արան թեթևացած գնաց զուգարան:

Բանալիները երկար փնտրտուքից հետո գտավ Գագիկի աղջնակը` Նազանը:

-  Ես նույնպես հրավիրւմ եմ Մարկեսին,- եզրափակեց Գագիկը և ստորագրեց:

Սամվելը շարունակում էր լռել:

Ինչպես միշտ, մեր հեռանալը ձգձգվեց: Դռան մոտ Գագիկը ամենքիս, չգիտեմ ինչու, նվիրեց իր քենակալի հոր բանաստեղծությունների գիրքը: Արայի համար գրքից ընտրողաբար կարդում էինք բանաստեղծություններ, մեր բանաստեղծությունները...

Ես ու բժիշկը մեկական բաժակ դատարկեցինք, Սամվելը ասաց` ցը...